Avukatlıktan siyasi kampanyacılığa ve aktivistliğe bürünen Aleksey Navalnıy, 2008 yılından beri Rusya Federasyonu’nun Devlet Başkanı Vladimir Putin’e karşı protestolara öncülük eden Rusya’nın önde gelen muhalefet liderlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. 2012 yılında Putin’in yeniden Cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından, Rusya Soruşturma Komitesi tarafından geçmişiyle ilgili ceza soruşturması başlatılan Navalnıy, geçmişte de çeşitli saldırılara uğramış, gözaltına alınmıştır.
Rus politikasına dair ifşalarda bulunan, aynı zamanda da Rusya’nın önde gelen devlete ait şirketlerinin, yolsuzluk yaptığını ortaya çıkaran blogu sayesinde kamuoyunun dikkatini çekmeyi başarmıştır. Öyledir ki Rus politikacılarda pek de rastlanmayan, görevi bırakmalara neden olmuştur. Daha sonrasında, hukuki açıdan sıkıntılı bir dönemden geçmesine rağmen, 2013 Moskova belediye başkanlığı seçimlerinde aday olmasına izin verilen Navalnıy’nin, seçim yarışını Putin’in müttefiki olan Sergei Sobyanin’in ardından ikinci sırada bitirmesi Rus kamuoyunda büyük yankı bulmuş, bu başarı, anti-Kremlin Rus muhalefet hareketini harekete geçirmiştir.
Son olarak, Navalnıy’e olan bu uluslararası kamuoyu ilgisi, Ağustos 2020’de Sibirya’dan Moskova’ya giden uçakta fenalaştığı sırada, Noviçok gazıyla zehirlenmesinin ortaya çıkmasıyla ve Ocak 2021’de Moskova’ya dönüşünün ardından havaalanında tutuklanmasıyla artış göstermiştir.
Peki uluslararası kamuoyunda Putin’in karşısında Rusya Federasyonu muhalefetinin yüzü olarak duran, ülke genelinde onlarca şehirde halkın sokaklarda protesto etmesine neden olan, yolsuzluk karşıtı aktivist Navalnıy kimdir?
ABD ve Avrupa medyasının 2012’den bu yana defalarca “Putin’in en çok korktuğu adam” olarak andığı Aleksey Anatolyeviç Navalnıy, 4 Haziran 1976’da Moskova Bölgesi’ndeki Butın köyünde doğmuştur. Kendisine “yarı Rus, yarı Ukraynalıyım, akrabalarımın çoğu Ukrayna’da yaşar” diyen Navalnıy’ın siyasi ve tarihi hafızasında etkilendiği ilk büyük olay Çernobil faciasıdır.[1] 1998’de Rusya Halkların Dostluğu Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden, 2001’de Rusya Federasyonu Hükümeti altındaki Finans Akademisi Finans ve Kredi Fakültesi’nden mezun olmuştur. Navalnıy, 2010 yılında da “Yale World Fellows” programıyla Yale Üniversitesi’nde okumuştur.[2]
1990’ların sonunda birkaç özel şirketin avukatı olarak çalışan Navalnıy[3], 2000 yılında sosyal piyasa ekonomisini, özel mülkiyetin dokunulmazlığını ve fırsat eşitliğini savunan sosyal demokrat Yabloko Partisi’ne katılmıştır. 2004-2007 arasında Yabloko’nun Moskova Bölgesi teşkilatının başında bulunan Navalnıy, bu dönemde Moskovalıların mülkiyet haklarını savunan “Moskovalıları Koruma Komitesi”ni (2004) ve gençlik hareketi “DA! Demokratik Alternatif”i (2005) kurmuştur. Fakat Navalnıy’ın aşırı sağa ve kendi ifadesiyle “demokratik milliyetçiliğe” yönelimi 2007’de “Halk” (Narod) hareketinin eş kuruculuğunu yapmasıyla başlamıştır.
Aşırı milliyetçilikten Rusya muhalefetinin merkezine
Narod hareketi, 2007 yılında Yabloko Partisi’nden atılmasına sebep olmuştur. İhraç kararına karşı çıkan tek kişi, 2001’de tanıştığı ve halen Navalnıy’ın yakın destekçisi olan İlya Yaşin’di. Bu hareket de her ne kadar uzun ömürlü olmamışsa da Navalnıy aşırı milliyetçi ve ırkçı fikirlerini hala korumaktadır.[4] “Ben asimilasyon taraftarıyım, sınır dışı etmeye karşıyım. Burada yaşamak istiyorsan, Rus ol. Bir çocuk Rusya’da büyümüşse neden Tacik olarak kalsın? Bunların tamamen Ruslaşmasına izin verin”[5] diyen Navalnıy, 2006’daki ırkçı ve “anti Siyonist” olarak tanımladığı “Rus Yürüyüşü”nün (Russkiy Marş) organizatörlerindendir. 2008 yılındaki Rus-Gürcü Savaşı sırasında Gürcüleri “kemirgenler” olarak anmış ve Gürcüleri seyir füzeleriyle vurmak istediğini söylemiştir.[6] Devamında “Kafkasları Beslemeyi Bırakın” hareketini başlatan Navalnıy, yıllar sonra bu sloganla Kuzey Kafkasya’daki yolsuzluğa batmış elitleri hedef aldığını belirtmiştir. Kırım konusunda ise iktidar ve halkın büyük çoğunluğuyla aynı görüşü paylaşmaktadır: 2014 yılında verdiği bir röportajda cumhurbaşkanı olursa Kırım’ı Ukrayna’ya verip vermeyeceği sorusuna “Kırım, sosisli sandviç midir ki önce geri alasın sonra veresin? Kırım, Kırım’da yaşayanlarındır” demiştir.[7]
Sovyetlerin dağıldığı ve siyasi-ekonomik çalkantıların hüküm sürdüğü 1990’lı yıllardan beri Rusya’nın önemi bir sorunu olan yolsuzluğa karşı Yabloko yıllarından beri mücadele veren Navalnıy, 2008’de Rosneft, Gazprom, Gazprom Neft, Lukoil ve Surgutneftegas’a 300.000 ruble yatırıp hissedar olmuştur. Amacı ise Rus ekonomisinin ve devlet yönetiminin mihenk taşlarından olan bu şirketlerin şeffaflığı için mücadele idi. Aynı yıl “Azınlık Hissedarları Birliği”ni kurmuştur. 2010’da kamu ihalelerinde suiistimale karşı RosPil, 2011’de yollardaki sorunları bildirmek için RosYama, 2012’de seçim gözlemi için RosVıborı, seçim kampanyası “İyi Doğruluk Makinesi” ve komünal kontrol mekanizması RosJKH’yi başlatmıştır. Bu projeler, bugün hala çoğunlukla Kremlin’in başını ağrıtan Yolsuzluğa Karşı Mücadele’nin (veya “Yolsuzlukla Mücadele Fonu”, FBK) temelini atmış ve içinde yer almıştır. 2011’de kurulan bu örgütün ilk sponsorları arasında ekonomist Sergey Guriyev, oligarklar Aleksandr Lebedev ve Boris Zimin ile yazar Boris Akunin gibi isimler vardır.[8]
Navalnıy’ın muhalefetin önde gelen figürlerinden biri haline gelişi yine bu dönemdedir. 2011 yılındaki parlamento seçimlerinde yaşandığı iddia edilen sahtecilik ve Putin’in 2012 yılında tekrar cumhurbaşkanlığına aday olacağını ifade etmesiyle başlayan eylemlerde rol alan Navalnıy, Putin’in partisi “Birleşik Rusya”yı “sahtekarların ve hırsızların partisi” olarak nitelemiştir. Yolsuzluk aktivizmi ile seçimdeki düzensizliklere karşı mücadelesiyle öne çıkmaya başlayan Navalnıy, bu dönem pek çok idari ve cezai yaptırıma maruz kalmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, hak ihlalleri gerekçesiyle Rus makamlarını Navalnıy’a 225 bin euro ödemeye mahkum etmiştir.[9] Uzun yıllar süren bu davalar, Navalnıy’ın 2018 Cumhurbaşkanlığı seçimine katılmasına da bir engel teşkil etmiştir.[10] Navalnıy, daha sonra 2012 yılında kurulan fakat defalarca yetkili mercilerle karşı karşıya gelen “İlerleme Partisi”ni 2018 yılında “Geleceğin Rusya’sı”na dönüştürmüştür. Halen bu partinin lideridir.
Kremlin’le mücadele
Navalnıy’ın siyasi kariyerinde bir dönüm noktası da 2013 yılındaki yerel seçimde Moskova Belediye Başkanlığı’na aday olmasıdır. Liberal demokrat RPR-PARNAS (Rusya Cumhuriyetçi Partisi – Halkın Özgürlüğü) listesinden aday olan Navalnıy, bu dönem verdiği bir röportajda “Cumhurbaşkanı olmak, ülkeyi değiştirmek istiyorum” demiştir.[11] Seçimde %27’lik oy oranı ile ikinci gelen Navalnıy, sonuçları tanımadığını ifade etmiştir. Yine de başkentte elde edilmiş bu oranın, muhalefete nefes alanının tanınmadığı Rusya’da önemli bir gücü temsil ettiğini pek çok uzman dile getirmiştir.
Navalnıy, 2016 Aralık’ında 2018 Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olacağını ifade etmiş, servet vergisi getireceğini ve ekonomik reform yapacağını vaat etmiştir. Bu dönem, FBK’nın videoları ve araştırmaları ile Kremlin’i doğrudan hedef almaya başlamıştır. 2017’de yayınlanan ve bugüne dek 41 milyon kez tıklanan “Ona ‘Şeytan’ Demeyin” başlıklı videoda dönemin başbakanı Dmitriy Medvedev’in 1.2 milyar dolarlık bir servete sahip olduğunu iddia etmiştir.[12] Aynı ay Moskova’da düzenlediği yolsuzluğa karşı yürüyüş ve oligark Alişer Usmanov’u hedef alması kısa bir hukuki süreç başlatmışsa da kimliği belirsiz bir kişinin zelyonka (parlak yeşil) adlı kimyasal bir maddeyle Navalnıy’a saldırması bir başka önemli dönemeç olmuştur. Muhalif liderin sağ gözünde görme yetisi %85 oranında kaybolmuş ama Barselona’da tedavi görebilmiştir. Bu saldırı 2019’da bir başka sağlık problemini tetiklemiştir.
Navalnıy Ekibi 2017’de Sibirya’dan Baltık’a 80’den fazla şehirde büro kurmuştur. Ekibin kurduğu bu ağ, 23 Ocak 2021’de 110 şehirde düzenlenen ve on binlerce kişiyi bir araya toplayan eylemleri örgütlemede çok önemli rol oynamıştır. Buna rağmen, 2019 Duma seçimlerinde ve 2020 Anayasa değişikliği referandumunda muhalefetin sesi olmaya çalışan örgütün, nihai oylamanın sonuçlarını değiştirecek etkisi olamamıştır.
Dijital Çağda Siyasi Gerilla Savaşı
Ancak Navalnıy’ın hayatında, Rusya’nın güncel siyasetinde ve de uluslararası kamuoyunun Navalnıy’e olan ilgisinin artmasındaki en önemli dönüm noktası 20 Ağustos 2020’de, Navalnıy’ın Tomsk’tan Moskova’ya uçuşu öncesi havaalanında zehirlenmesiyle meydana gelmiştir. Rusya’da hastaneye kaldırıldıktan sonra eşi Yuliya Navalnaya’nın Putin’e yazdığı bir dilekçeyle Navalnıy, Berlin’de tedaviye alınmıştır. Navalnıy’ın seyahat ve tedavi masraflarını iş adamı ve oligark Boris Zimin karşılamıştır.[13] 2 Eylül’de Alman hükümeti Navalnıy’ın “Noviçok” gazıyla zehirlendiğini açıklamıştır. 6 Ekim’de Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW), bu açıklamayı doğrulamıştır.[14] Bu süreçte sağlığına kavuşan Navalnıy, Aralık ayında ekibinin yayınladığı bir dosyayla “suikastçisiyle konuştuğunu” açıklamış ve zehirleme olayında Rus istihbarat ve güvenlik servisi FSB’den sekiz kişinin rol aldığı bilgisi Bellingcat’in araştırmasıyla kamuoyuna sunulmuştur.[15] Kremlin bu iddiaları reddettiği gibi, Putin ismini anmadan (“Berlin’deki hasta” veya “Blogger’ımız” diyerek) Navalnıy’ın paylaştığı bilgilerin soruşturma sonucu değil, ABD gizli servislerini meşrulaştırma eylemi olduğunu söylemiştir.[16]
Navalnıy, Federal Cezaevi Servisi’nin hakkında devam eden soruşturmalar sebebiyle Rusya’ya dönerse tutuklanacağı açıklamasına rağmen 17 Ocak 2021’de Moskova’ya dönmüş, döner dönmez de Şeremetyevo Uluslararası Havaalanı’nda gözaltına alınmıştır. 18 Aralık’ta 30 günlük bir cezaya çarptırılmış ve duruşma tarihi olarak 28 Ocak günü belirlenmiştir. Fakat 19 Ocak 2021’de ekibinin yayımladığı “Putin’in Sarayı” isimli iki saatlik belgesel Rus siyasetinin ortasına bomba gibi düşmüştür: 27 Ocak tarihine dek 9 günde 95.5 milyon tıklamaya ulaşan video, Putin’in Kafkasların kuzeyindeki Gelencik’te 1.3 milyar dolara mal olan ve Monako’nun 39 katı büyüklüğünde bir araziye yayılmış sarayı olduğunu iddia etmektedir.[17] Kremlin böyle bir sarayın varlığını zımnen kabul etse de[18] iddialar, en son Putin tarafından kesin bir biçimde yalanlanmıştır.[19] Navalnıy’ın tutuklanmasının ve videonun etkisiyle 23 Ocak 2021’de Vladivostok’tan St. Petersburg’a 110 şehirde on binlerce insan eylem yapmış, 2011’deki gösterilerden sonra en büyük kitlesel organizasyon meydana gelmiştir.
Navalnıy, şu an için muhalefetin Putin’e karşı ortak adayı ya da Rusların önemli bir kısmının desteklediği figür olmaktan uzaktır. Bağımsız araştırma merkezi Levada’nın Aralık 2020’de yayımladığı araştırmaya göre Rusların ancak %2’si Navalnıy’ı cumhurbaşkanı adayı olarak tercih etmektedir. Bu oran Putin için %55’tir.[20] Aynı araştırma sonucuna göre Putin’e duyulan güven %32 seviyesindeyken, bu oran Navalnıy için %4’tür. Levada’nın Kasım 2020’de Navalnıy suikastine dair yayımladığı bir başka araştırma da oldukça aydınlatıcıdır. Buna göre ankete katılanların %20’si Navalnıy’ın eylemlerini desteklerken, %50’si bunlara karşıdır.[21] %6’lık kesim onun Batı ajanı olduğu iddialarını onaylarken %18’lik kesim, Navalnıy’a saygı veya sempati duymaktadır. Katılımcıların %30’u ise zehirleme olayının Kremlin’in işi olduğunu düşünmektedir.
Navalnıy ekibi bir sonraki eylem tarihi olarak 31 Ocak 2021 Pazar gününü belirlemiştir. Uzmanların çoğu Belarus’taki gibi bir eylem şeklinin Rusya’da uygulanmak istediği taktiğini benimsediğini belirtse de CFR’den Stephen Sestanovich’e göre Rusya’daki siyasi ve sosyal atmosfer buna uygun değildir.[22] Öte yandan kesin olan bir şey varsa son gelişmeler Rusya’da geniş kesimlerin ekonomik, siyasi ve sosyal sıkışmışlığının bir ifadesi olduğudur. Navalnıy’ın sosyal medya üzerinden verdiği ve yurtiçi ve yurtdışında geniş ilgi toplayan “dijital çağda siyasi gerilla savaşı”[23] taktiği Kremlin’i şimdilik uzun süre rahatsız edecek gibi duruyor.
[1] Sergiy Prabovskiy, “Rusya Devrimi’nin Aynası Olarak Aleksey Navalnıy” [Ukraynaca], Day Kyiv, 14 Şubat 2012, https://day.kyiv.ua/uk/article/svitovi-diskusiyi/oleksiy-navalniy-yak-dzerkalo-rosiyskoyi-revolyuciyi
[2] “Alexey Navalny”, Yale Maurice R. Greenberg World Fellows Program, https://worldfellows.yale.edu/person/alexey-navalny
[3] “Bir Navalnıy Hikayesi” [Rusça], Kommersant, 21 Ağustos 2019, https://www.kommersant.ru/doc/2235276
[4] Aleksey Navalnıy, “Aleksey Navalnıy’ın Hayatının Kuralları” [Rusça], Esquire, 15 Aralık 2020,
[5] Navalnıy, Esquire. Navalnıy, önceden sınırdışı, tehcir taraftarı görüşleriyle bilinmekteydi: Robert Coalson, “Russia’s Aleksei Navalny: Hope of the Nation – or the Nationalists?”, 28 Temmuz 2013, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/russia-navalny-nationalist-fears/25059277.html
[6] Andrey İllarionov, “Putin’e karşı ama İmparatorluk taraftarı. Muhalefetin karanlık tarafı” [Rusça], NV, https://nv.ua/opinion/protiv-putina-no-za-imperiyu-temnaya-storona-oppozicii-51176.html
[7] Kommersant.
[8] Mariya Jeleznova, Aleksey Rojkov, Polina Himşiaşvili, “Navalnıy’ın yolsuzluğa karşı fonuna kim sponsor oldu” [Rusça], Vedomosti, 30 Mayıs 2012, https://www.vedomosti.ru/politics/articles/2012/05/30/16_druzej_navalnogo
[9] “Navalnıy 5 yılda AİHM’den 200 bin euro’dan fazla para aldı” [Rusça], Open Media, 9 Nisan 2019, https://openmedia.io/news/navalnyj-poluchil-ot-espch-bolshe-200-tys-evro-za-pyat-let/
[10] “Aleksey Navalnıy kimdir?” [Rusça], Navalnıy 2018, https://2018.navalny.com/biography/
[11] Kommersant.
[12] “Ona ‘Şeytan’ Demeyin”, YouTube, 2 Mart 2017, https://www.youtube.com/watch?v=qrwlk7_GF9g&t=1s
[13] Robyn Dixon, “Russian opposition leader Alexei Navalny, in coma and ‘critical’, taken to Berlin after suspected poisoning”, The Washington Post, 22 Ağustos 2020, https://www.washingtonpost.com/world/russian-opposition-leader-alexei-navalny-flies-into-berlin-for-medical-treatment-for-suspected-poisoning/2020/08/22/7b1cb068-e3c0-11ea-82d8-5e55d47e90ca_story.html
[14] “OPCW Issues Report on Technical Assistance Requested by Germany”, OPCW, 6 Ekim 2020, https://www.opcw.org/media-centre/news/2020/10/opcw-issues-report-technical-assistance-requested-germany
[15] “FSB Team of Chemical Weapon Experts Implicated in Alexey Navalny Novichok Poisoning”, Bellingcat, 14 Aralık 2020, https://www.bellingcat.com/news/uk-and-europe/2020/12/14/fsb-team-of-chemical-weapon-experts-implicated-in-alexey-navalny-novichok-poisoning/
[16] “Putin, Navalnıy’ın zehirlenmesi hakkında konuştu”, RIA Novosti, 17 Aralık 2020, https://ria.ru/20201217/navalnyy-1589675501.html
[17] “Putin için Saray. En büyük rüşvetin tarihi”, YouTube, 19 Ocak 2021, https://www.youtube.com/watch?v=ipAnwilMncI&t=654s
[18] “Kremlin, Gelencik’teki sarayın sahiplerinin isimlerini açıklamayı reddetti” [Rusça], Interfaks, 26 Ocak 2021, https://www.interfax.ru/russia/746891
[19] “Putin, bir öğrencinin Gelencik’teki ‘saray’ ile iligli iddialarını yanıtladı” [Rusça], RBK, 26 Ocak 2021, https://www.rbc.ru/politics/25/01/2021/600eb14a9a794706660a6669
[20] “Cumhurbaşkanı seçimi oy oranı ve siyasetçilere güven seviyesi”, Levada, 10 Aralık 2020, https://www.levada.ru/2020/12/10/prezidentskie-elektoralnye-rejtingi-i-uroven-doveriya-politikam/
[21] “Alexey Navalny”, Levada, 2 Kasım 2020, https://www.levada.ru/en/2020/11/02/alexey-navalny/
[22] Stephen Sestanovich, “Putin vs. Navalny: Can Russia’s Protesters Prevail?”, CFR, 25 Ocak 2021, https://www.cfr.org/in-brief/putin-vs-navalny-can-russias-protesters-prevail
[23] Joshua Yaffa, “Navalny’s Long-Running Battle with Putin Enters a New Phase”, The New Yorker, 24 Ocak 2021, https://www.newyorker.com/news/dispatch/navalnys-long-running-battle-with-putin-enters-a-new-phase
